De Whègde 1950. Een onverstoord middeleeuws landschap

Vanuit het Armsterveld kan men tussen het Hoge Bos en de Eykskensweg een hoger gelegen veld onderkennen. Dit is de Hoogte, de Catsoppenaeren spreken van de Whegde. De Hoogte bestaat uit twee gedeelten: Op en Onder de Hoogte. De Hoogte wordt duidelijk begrenst door de Schuthagerweg, de Lindebergstraat, de Eykskensweg, de grens met Geulle en het Hoge Bos.

Foto: De Whegde vanuit het Armsterveld. De Hoogte wordt voor een groot deel ingenomen door fruitaanplant. Hiervoor heeft het gebied een ideale ligging. Door de hogere ligging en helling krijgt het fruit nog de allerlaatste zon, heeft het minder last van nachtvorst en wordt het beschermd tegen de wind door het Hoge Bos en door de Eykskensweg. (Foto Guus Peters)

Onder en Op de Hoogte zijn eigenlijk twee aparte velden. Beide hebben, gezien de perceelsindeling, een verschillende ontwikkeling gekend. Vanuit de Schuthagerweg en de Lindebergstraat is het bos wat stond op Onder de Hoogte ontgonnen. En Op de Hoogte (wat langer bos is gebleven) vanuit de Eykskenweg. Deze was overigens toen niet zo diep, waardoor de aangrenzende velden vanuit de weg te bereiken waren. Voor een klein deel is Op de Hoogte ontgonnen vanuit het voetpad naar Hussenberg). De naamsherkomst, Hoogte of Whegde, spreekt gezien de ligging voor zich. Deze is duidelijk vanuit Elsloo ontstaan. Een hoger gelegen veld. Vanuit Hussenberg (Geulle) is de naam niet gekomen, van daaruit is het namelijk geen hoogte maar een lager gelegen gebied.

De Whègde in 1845. Op en onder de Hoogte hebben een gescheiden ontwikkeling gehad. Dit kan men zien in de perceelindelingen. De richting van de kadasterlijnen wijken van elkaar af. Ook hebben beide gebieden een duidelijke kadasterlijn (deels  graft) als scheidingsgrens.

Route naar Hussenberg
Al eerder beschreven we gedeelten van de route naar Hussenberg over het Armsterveld. De voorzetting liep langs de Hoogte, het Hoogtevoetpad. Het verloop hiervan is wel wat betreft het gedeelte naar het bos toe bij de ruilverkaveling gewijzigd. Voorheen liep dit vanuit de Armsterveldweg rechtdoor, nu ligt het meer naar rechts.

De wegen en voetpaden met hun aansluitingen in Hussenberg in 1803 en in 1935.

Kaart hierboven. In rood de doorgaande wegen, in groen de veldwegen, in bruin de voetpaden en in oranje de grens. De aansluiting van het voetpad langs de Hoogte in Hussenberg is duidelijk gewijzigd. Later zullen we zien dat ook het voetpad tussen het bos en de Hoogte in het verleden is verlegd en het bos kleiner werd.

Het gericht van Elsloo
Op de Hoogte op de grens met Geulle heeft ook de gerechtsplaats van Elsloo gelegen. Deze stond op een plaats wat in de archieven het Gericht wordt genoemd. Op deze plaats werden de doodvonnissen uitgevoerd, o.a. door middel van een galg, radbraken, onthoofding of anders. Exact kunnen we deze cruciale plek niet plaatsen. Daarvoor zou men bodemonderzoek moeten doen. De archieven en de overlevering geven ons wel aanwijzingen waar het gericht ongeveer heeft gelegen. Uit een grensbeschrijving uit 1462 kunnen we afleiden dat het gericht van Elsloo stond boven aan de Biesenkuil (dat is wat we nu de strontkuil noemen, de diepe trog in het Hoge Bos waarin de Materbergbeek ontspringt).

Kaart uit 1815. De vermoedelijke plaats van o.a. de galg. Groen het huidige verloop van het Hoogtevoetpad, Rood het vroegere verloop. Oranje de grens met Geulle. Het gebied tussen beide voetpaden is op de Tranchotkaart nog bos.

Andere vermeldingen spreken van percelen die liggen “op de Heugde aant gericht boven den Wingerd (nu in Hoge Bos) op de rein van Elsloo”  etc. Alle vermeldingen komen op hetzelfde punt neer. Volgens deze gegevens kan het gericht nergens anders gelegen hebben dan op de Hoogte in de omgeving (in de richting van de Eykskenweg)  van het punt waar het Hoogtevoetpad een aftakking kent naar de bron van de Materbergbeek. Dit voetpad is namelijk de grens met Geulle.

Ook de overlevering vertelt dat in het bos, bij de beschreven aftakking, “d’r vreuger luu in ein ströp gebengeld höbbe”. Dit vertelde men de kinderen als men daar langs kwam om hun bang te maken, het zou hier spoken. Ook de Bokkenrijders uit Elsloo moeten hier zijn opgehangen. In hun processtukken staat echter niet de exacte plaats alleen “daar waar men gewoon is criminele justitie te doen” en dat was dus, zoals we zagen,  op de Hoogte. Ook dat de plaats van het gericht op de Hoogte in de overlevering bewaard is gebleven, versterkt het vermoeden dat we hier de gerechtsplaats moeten zoeken.

Foto boven: “op de Heugde aant gericht boven den Wingerd (nu bos) op de rein van Elsloo” (Foto Guus Peters)
De vermoedelijke plaats van het Gericht van Elsloo, waar tot de komst van de Fransen o.a. de galg heeft gestaan. Rechts langs de bosrand loopt het Hoogte-voetpad naar Hussenberg. De stip In het midden is een bord dat staat bij het voetpad dat naar beneden het bos in loopt, dit is tevens de grens met Geulle. Waar het bord staat maakte men vroeger de kinderen bang dat er hier mensen ”gebengeld hadden”: het zou er spoken.